Łysa Góra (Święty Krzyż) w Górach Świętokrzyskich to najdalsze miejsce, z którego została zaobserwowana Warszawa. Najbardziej odległym obiektem, który można dostrzec jest komin Ciepłowni Kawęczyn oddalony o 156,6 km. Po jego lewej stronie widoczne są wieżowce w centrum stolicy położone w odległości 152-153 km, wśród których swą wysokością wyróżnia się Varso Tower – najwyższy wieżowiec w Unii Europejskiej (310 m).

Aktualne zestawienie najdalszych punktów z udokumentowanym widokiem na Warszawę znajduje się na stronie Dalekie obserwacje Warszawy.Po raz pierwszy Warszawę ze świętokrzyskiego gołoborza sfotografował Paweł Kłak o świcie 22.05.2023 r. – widoczne było światło iglicy Varso Tower, będącej najwyższym punktem miasta. Są opublikowane na stronie dalekiewidoki.pl.

Niecały tydzień później – 28.05.2023 r. podjęliśmy (Łukasz Wawrzyszko i Paweł Kłak) próbę ponownej obserwacji, o nieco wcześniejszej porze. Po północy wycelowaliśmy obiektywy w stronę stolicy i na ekranach aparatów ukazały się światła Varso, a także kolejne, podobne czerwone światło obok po prawej stronie – jak się potem okazało – Pałac Kultury i Nauki. Nad zachodnią częścią Starachowic widniało zaś światło komina Ciepłowni Kawęczyn, a to oznaczało nowy rekord odległości obserwacji Warszawy – 156,6 km. Około pół godziny później zza horyzontu niespodziewanie wyłoniły się kolejne światła – w kulminacyjnym momencie było widać aż 10 najwyższych warszawskich wieżowców. Po godzinie 1 ponownie były widoczne tylko pojedyncze obiekty.

Zdjęcia Pawła Kłaka – więcej na stronie dalekiewidoki.pl:

Tak zmieniał się widok w ciągu dwóch godzin:

Animacja na podstawie zdjęć Pawła Kłaka:

Poszczególne obiekty zostały zidentyfikowane z wykorzystaniem pomiarów i obliczeń azymutów. Poniższe zdjęcie z nałożoną mapą zawierającą linie biegnące od Świętego Krzyża do wieżowców pokazuje, że rozmieszczenie świateł pasuje do lokalizacji budynków.

Tabela z lokalizacją i odległościami do poszczególnych obiektów:

Z tarasu na gołoborzu na lewo od Warszawy był widoczny jeszcze jeden odległy obiekt – maszt Radiowo-telewizyjnego Centrum Nadawczego Warszawa/Raszyn, oddalony o 135,2 km.

Jak to możliwe, że jednego dnia widać tylko jeden obiekt, a innego znacznie więcej?

Zgodnie z obliczeniami, w standardowych warunkach Warszawa powinna być całkowicie schowana za horyzontem. W pogodne noce występuje jednak zjawisko, które zmienia przebieg światła w atmosferze, umożliwiając zajrzenie nieco dalej niż zwykle „za horyzont”. Mowa o radiacyjnej inwersji temperatury – grunt wypromieniowuje ciepło, ochładza się, a razem z nim przygruntowa warstwa powietrza. Staje się ona chłodniejsza niż powietrze położone powyżej – w takich warunkach występuje silniejsze załamanie światła, dzięki czemu promienie światła mogą dotrzeć nieco dalej, omijając w pewnym stopniu krzywiznę Ziemi.

Zjawisko to może mieć różne nasilenie i zależy przede wszystkim od tego, jak zmienia się temperatura powietrza z wysokością. Więcej na jego temat można przeczytać na stronie Refrakcja atmosferyczna, gdzie między innymi wyjaśniony jest współczynnik refrakcji – parametr określający intensywność załamania światła w atmosferze. Standardowo wynosi on ok. 0,13 – 0,15, natomiast światło na szczycie iglicy Varso powinno być widoczne nad horyzontem dla współczynnika co najmniej 0,3. Z kolei światło na najniższym widocznym na zdjęciach budynku – Centrum LIM – wymaga współczynnika 0,44, czyli światło musi załamać się aż 3-krotnie silniej niż standardowo. Ze względu na niejednorodność atmosfery mowa o uśrednionych współczynnikach dla całego dystansu obserwacji. Z pomiarów temperatury powietrza wykonanych w Legionowie przy pomocy balonu meteorologicznego wynika, że refrakcja znacznie zmieniała się z wysokością, istotnie  odbiegając od średnich wartości – dlatego średni, stały współczynnik refrakcji nie odzwierciedla wystarczająco dokładnie rzeczywistych warunków. Do wysokości nieco ponad 100 m nad ziemią występowała silna inwersja temperatury, która powyżej nagle kończyła się i dalej następował stopniowy spadek temperatury zbliżony do tego, jaki ma miejsce w warunkach standardowych. Poniższe wykresy zostały opracowane przez dr. hab. Krzysztofa Strasburgera za pomocą jego własnego programu – dokładny opis na jego stronie.

Aby w standardowych warunkach (wsp. refrakcji 0,14) był widoczny szczyt masztu Centrum LIM, musiałby być wyższy o ok. 190 metrów albo należałoby się wznieść ponad 360 m ponad gołoborze. Natomiast wierzchołek iglicy Varso Tower byłby widoczny po jej podniesieniu o ok. 170 m lub gdyby punkt widokowy na Łysej Górze był wyżej o ponad 125 m.

Więcej o tym, dlaczego widać Warszawę z Gór Świętokrzyskich i skąd wiadomo, że to skupisko świateł to właśnie Warszawa, można przeczytać tutaj: Warszawa z Gór Świętokrzyskich – jak to możliwe?.