Potencjał widokowy okolic Rzeczycy koło Kraśnika na Lubelszczyźnie został zauważony już kilkanaście lat temu. Pierwsza wzmianka na forum Astropolis pochodzi z 2010 r., jednak chodziło wtedy o pobliskie zalesione wzgórze.
Niedługo po opublikowaniu pierwszej fotografii Tatr z Wyżyny Lubelskiej (z pól w pobliżu Salomina) w 2018 r., rozpoczęły się rozważania, skąd jeszcze można zaobserwować Tatry w tym regionie. Wykonane na Heywhatsthat mapy widoczności tatrzańskich szczytów pokazywały najdalszy na Lubelszczyźnie obszar wzdłuż lasu w Rzeczycy-Kolonii. Wielokrotne próby znalezienia odpowiedniego punktu, zarówno teoretyczne (analiza map), jak i praktyczne (w terenie), nie przyniosły jednak oczekiwanego efektu. Wzniesienia i roślinność zasłaniały widok w kierunku Tatr.
Po dokładniejszej analizie terenu okazało się, że kilkaset metrów dalej na południowy zachód jest miejsce, którego przez dłuższy czas nie brano pod uwagę. Linia poprowadzona z niego do Tatr omija okoliczne lasy i zarośla. Mapy widoczności nie uwzględniały go, gdyż nie mają możliwości ustawienia zwiększonej refrakcji atmosferycznej.

Jest to punkt na niewielkim wzniesieniu na granicy miejscowości Rzeczyca Księża i Dąbrowica, na wysokości ok. 278 m n.p.m. Podobnie jak w wielu innych miejscach w okolicy, widoczność Tatr wymaga tu wystąpienia silniejszego niż zwykle załamania (refrakcji) światła w atmosferze, aby światło mogło ominąć przeszkodę terenową, lecz wyjątkowe jest jej położenie. Ze wszystkich innych znanych punktów na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu Tatry wyłaniają się nad rozległymi lasami Puszczy Sandomierskiej, oddalonymi o 30–50 km. Tutaj wystają one znad bezleśnego wzgórza w Potoku Wielkim, wznoszącego się 244 m n.p.m. w odległości niecałych 8 km. Dopiero przy silnej refrakcji poniżej szczytów Tatr widać pasmo lasów. Przy standardowej refrakcji wzgórze to całkowicie zasłania tatrzańskie szczyty.
Pierwsza prawie udana próba obserwacji Tatr miała miejsce 29.12.2022. Na matrycy aparatu pojawiły się dwie rozmyte plamy, które prawdopodobnie były szczytami Łomnicy i Durnego. Nie miałem wtedy aparatu do zdjęć w podczerwieni, którym w takich warunkach można byłoby potwierdzić widoczność Tatr.
Nie pozostało nic innego, jak czekać na lepsze warunki i wyposażyć się w taki sprzęt. I tak oto, po ponad roku, już nie ma wątpliwości, że Tatry z Rzeczycy są widoczne.

Analiza refrakcji atmosferycznej

Jak zostało to wyżej wspomniane, w standardowych warunkach Tatry są zasłonięte przez wzgórze w Potoku Wielkim. Znajduje się ono na wysokości 244 m n.p.m., w odległości 7,8 km. Przy tak niewielkiej odległości od przeszkody niewielkie zmiany wysokości punktu obserwacyjnego mają zauważalne znaczenie. Do obliczeń przyjąłem wysokość tego punktu 1 m nad ziemią, czyli dokładnie 278,7 m n.p.m. Dla lepszej dokładności podałem odległość do Łomnicy według elipsoidalnego modelu kształtu Ziemi WGS-84 – 234,4 km.
Z pomiarów przeprowadzonych na zdjęciach w podczerwieni i świetle widzialnym wynika, że Łomnica wystawała nad wzgórzem w Potoku na ok. 200 metrów. Pomiar na zdjęciu w podczerwieni jest dokładniejszy ze względu na dużo lepszy kontrast, pomimo mniejszej matrycy i ogniskowej obiektywu.

Po wprowadzeniu danych do arkusza kalkulacyjnego, otrzymujemy następujące wyniki.

Do widoczności Tatr konieczne jest przejście promieni światła powyżej przeszkody, musi więc załamać się w powietrzu silniej niż zwykle. Miarą tego załamania jest współczynnik refrakcji, czyli iloraz promienia Ziemi i promienia krzywizny promieni świetlnych.
Minimalny średni współczynnik refrakcji wymagany do tego, aby szczyt Łomnicy był widoczny na poziomie wzgórza w Potoku Wielkim, wynosi 0,185. W standardowych warunkach (współczynnik refrakcji 0,13) do widoczności tej góry brakuje jej ok. 230 m wysokości. Po uwzględnieniu wysokości części Łomnicy wystającej nad tym wzgórzem (200 m) rzeczywista wartość średniego współczynnika refrakcji wyniosła ok. 0,233. Wymagało to wystąpienia inwersji temperatury – w wyniku wypromieniowania ciepła przez grunt ochłodzeniu uległa przygruntowa warstwa atmosfery. Aby szczyt Łomnicy podobnie wystawał nad tym wzgórzem przy standardowej refrakcji, musiałby być wyższy o ok. 430 m albo teoretycznie wzgórze w Rzeczycy musiałoby urosnąć o ok. 15 m. W rzeczywistości jednak te 15 m nie wystarczy, ponieważ przy tak małej refrakcji Tatry byłyby zasłonięte przez lasy w Kotlinie Sandomierskiej. Dopiero z ok. 40 m n.p.t. szczyty prawdopodobnie zaczęłyby się pokazywać, natomiast taka część Łomnicy byłaby widoczna nad lasami dopiero z wysokości ok. 90 m. Jest to dobry przykład pokazujący różnice pomiędzy działaniem refrakcji a zmianą wysokości obserwatora.

Podobne pomiary i obliczenia można przeprowadzić względem lasu widocznego pomiędzy wzgórzem w Potoku a Łomnicą.

Z powyższej analizy przeszkód terenowych wynika, że najdalszy las widoczny przed Łomnicą znajduje się w okolicach Nowej Dęby, na wysokości ok. 181 m n.p.m., w odległości 50,8 km od punktu obserwacyjnego.

Po wprowadzeniu tych danych do arkusza, otrzymujemy współczynnik refrakcji 0,216.

Względem wzgórza w Potoku wyniósł on 0,233, a względem lasów tylko 0,216 – skąd wzięła się ta różnica? Wynika ona ze zróżnicowania refrakcji – najsilniejsza jest nisko nad gruntem, dlatego pomiędzy lasami a Rzeczycą była znacznie większa niż wyżej między Tatrami a lasami. Obraz lasu uległ zatem silniejszemu podniesieniu niż wynikałoby to ze średniej refrakcji dla całego dystansu obserwacji Tatr. Średni współczynnik refrakcji dla tego lasu względem wzgórza w Potoku wyniósł ok. 0,31.