FAQ

Najczęściej zadawane pytania

1. Jak znaleźć miejsca z dalekimi widokami?
2. Jakie warunki pogodowe są potrzebne do dalekich obserwacji?
3. Kiedy jest największa szansa na najdalsze widoki?
4. Czy możliwe są obserwacje dalekich obiektów na tle Słońca lub Księżyca?
5. Czy niezbędny jest specjalny sprzęt?
6. W jaki sposób rozpoznać widoczne góry i inne obiekty? Jak obliczyć odległość do nich?
7. Dlaczego możliwe są tak dalekie widoki na kulistej Ziemi?

1. Jak znaleźć miejsca z dalekimi widokami?

Najłatwiej wyszukać punkty, z których zdjęcia zostały już opublikowane w internecie. Można skorzystać ze stron i blogów poświęconych tej tematyce, na których znajdziemy lokalizacje takich miejsc oraz mapy. Ich lista znajduje się na stronie Linki. Przydatna może być też mapa najdalszych obserwacji wykonanych z Polski.
Jeśli chcemy odkryć nowe miejsca lub obserwować nowe obiekty ze znanych punktów, musimy sprawdzić, skąd jest to możliwe i co można zobaczyć. W tym celu wykorzystujemy specjalne strony i programy internetowe do symulacji widoków. Jeden z nich – heywhatsthat.com – służy do wyznaczania na mapie obszarów, z których teoretycznie widać dany punkt oraz do analizy ukształtowania terenu na linii obserwacji. Pozostałe (m.in. udeuschle.de, Kashmir 3D, Peakfinder) generują wizualizację panoramy widokowej z danego miejsca. Więcej na temat tych narzędzi można przeczytać na stronie Symulacje.
Na stronie Skąd widać Tatry znajdziemy listę potencjalnych miejsc z najdalszymi widokami na Tatry. Z kolei na stronie Mapy znajdują się mapy widoczności Tatr, które mogą przydać się do poszukiwań miejsc z widokiem na te góry. Warto jednak zaznaczyć, że nie uwzględniają one lasów czy też innych przeszkód nad poziomem terenu, mogących zasłaniać widok.

Pomocne mogą być listy najdalszych obserwacji:

2. Jakie warunki pogodowe są potrzebne do dalekich obserwacji?

Przede wszystkim powietrze musi mieć dobrą przejrzystość. Zależy ona głównie od obecności pyłów w atmosferze, wpływ na nią ma także wilgotność powietrza i zachmurzenie. Istnieją prognozy widzialności oraz stężenia pyłów, jednak z ich sprawdzalnością bywa różnie. Dobrym sposobem oceny aktualnych warunków są kamery online, prezentujące na żywo widok na dużą odległość (lista kamer).
Na linii widzenia pomiędzy obserwowanym obiektem a obserwatorem nie może być chmur – jest to istotne w przypadku gór, których szczyty mogą znajdować się w chmurze.
Z niektórych miejsc interesujące nas obiekty mogą być zazwyczaj niewidoczne – schowane za horyzontem. Jeśli jednak do widoczności brakuje im niewiele wysokości, to w odpowiednich warunkach obserwacja może być możliwa. Taka sytuacja dotyczy m.in. Alp widzianych z Sudetów czy Tatr widzianych z wielu miejsc na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Konieczne jest wtedy zwiększone załamanie światła w atmosferze, czyli refrakcja atmosferyczna. Światło omija wtedy przeszkody terenowe i obiekt jest widoczny powyżej nich. W górach takie warunki występują przede wszystkim pod wpływem wyżu barycznego, przeważnie w zimie. Niżej, na bardziej płaskim terenie wykorzystujemy radiacyjną inwersję temperatury, występującą od zmierzchu do świtu, gdy nie ma silnego wiatru i grubej warstwy chmur. Więcej na ten temat przeczytamy na stronie Refrakcja atmosferyczna.
Kolejną ważną kwestią jest ostrość widocznego obrazu zależna od niejednorodności załamania światła. Praktycznie zawsze atmosfera w większym lub mniejszym stopniu rozmywa obraz, ale największe nasilenie zjawisko to osiąga nad rozgrzanym podłożem, gdy występują znaczne różnice temperatury powietrza na małej przestrzeni. Dlatego w ciepłe słoneczne dni, gdy Słońce intensywnie nagrzewa grunt, obserwacja małych obiektów może być niemożliwa, nawet przy idealnej przejrzystości powietrza.
Szczegółowe omówienie tego tematu – Warunki atmosferyczne

3. Kiedy jest największa szansa na najdalsze widoki?

Zależy to od tego, co i skąd chcemy zobaczyć. Szanse na widoczność dalekich obiektów zwiększa podświetlenie nieba przez Słońce. Można je wówczas zobaczyć nawet mimo gorszej przejrzystości powietrza, zwłaszcza jeśli obiekt jest widoczny bezpośrednio na tle tarczy słonecznej. Im bliżej azymutu obserwacji wschodzi lub zachodzi Słońce, tym bardziej poprawia kontrast o świcie lub zmierzchu, oświetlając niebo zza horyzontu. Z tego powodu np. Tatry z Lubelszczyzny (widoczne w kierunku południowo-zachodnim) najczęściej można dostrzec po zachodzie Słońca od jesieni do wiosny, a w godzinach porannych lub w pozostałej części roku widać je rzadko, przy bardzo dobrej widzialności. Z kolei na Śląsku taka sytuacja ma miejsce o świcie, ponieważ Tatry widoczne są na południowym wschodzie. Obserwacjom gór ze szczytów górskich sprzyja pogoda wyżowa, gdy zstępujące ruchy powietrza schodzą na niewielką wysokość. Powyżej powstałej w ten sposób inwersji temperatury powietrze jest bardzo czyste, o świetnej widzialności. Nisko położone tereny są wtedy objęte zamgleniami i smogiem.
Obiekty wyposażone w światła można obserwować w nocy. Dzięki zwiększonemu załamaniu (refrakcji) światła w powietrzu bywają widoczne z wielu miejsc, z których w ciągu dnia są schowane za horyzontem.

4. Czy możliwe są obserwacje dalekich obiektów na tle Słońca lub Księżyca?

Tak, ale obiekt musi znajdować się w odpowiednim kierunku. Zachody i wschody tych ciał niebieskich występują w kierunkach od północno-zachodniego do południowo-zachodniego i od północno-wschodniego do południowo-wschodniego. Nie są zatem możliwe przejścia Słońca lub Księżyca za odległymi obiektami widocznymi na północy lub południu.
Obliczenie dni i godzin, w których można wykonać takie obserwacje, umożliwiają np. peakfinder.com (dla gór) lub aplikacja Planit Pro (dla obiektów sztucznych). Patrzenie bezpośrednio na Słońce, a w szczególności przez powiększające przyrządy optyczne, grozi trwałym uszkodzeniem wzroku. Takie obserwacje najlepiej przeprowadzić za pomocą aparatu fotograficznego, korzystając z podglądu na ekranie lub przy użyciu specjalnego filtra słonecznego założonego na przyrząd optyczny (teleskop, lornetka).

5. Czy niezbędny jest specjalny sprzęt?

W dobrych warunkach atmosferycznych niektóre dalekie obiekty można zobaczyć gołym okiem. Tatry są widoczne bez sprzętu z odległości ponad 200 km, jeśli wystające fragmenty szczytów są wystarczająco duże – m.in. z Gór Świętokrzyskich, czeskich Sudetów (Jesioniki) czy z niektórych miejsc na Wyżynie Lubelskiej. Mniejsze obiekty (w tym również małe fragmenty szczytów górskich) można obserwować przez lornetkę lub teleskop.
Jeśli chodzi o sprzęt fotograficzny – w dobrych warunkach może wystarczyć telefon, zwłaszcza jeśli jest wyposażony w teleobiektyw (zoom optyczny) – dotyczy to głównie obiektów widocznych gołym okiem. Lepszą jakość zapewni jednak aparat fotograficzny. Kompaktowy aparat z dużym zoomem pozwala na osiągnięcie dużego przybliżenia, jednak nie najlepiej radzi sobie w trudniejszych warunkach, wymagających zwiększenia czułości matrycy bądź intensywnej obróbki zdjęć (zamglenie, wiatr, słabe światło). Dlatego najczęściej do tego typu fotografii wykorzystuje się lustrzankę lub bezlusterkowiec z teleobiektywem o ogniskowej do 200-600 mm. Taki zestaw cechuje wysoka jakość zdjęć m.in. ze względu na niski poziom szumu matrycy. Przybliżenie obrazu jest nieco mniejsze niż w najlepszych pod tym względem kompaktach, ale bardzo rzadko warunki atmosferyczne umożliwiają wykonanie ostrych zdjęć przy tak ogromnym powiększeniu. Jest jednak możliwość uzyskania większych powiększeń za pomocą telekonwertera lub teleskopu podłączonego do aparatu zamiast obiektywu. Fotografowanie obiektywem o dużej ogniskowej, zwłaszcza przy słabym świetle, wymaga użycia statywu.

6. W jaki sposób rozpoznać widoczne góry i inne obiekty? Jak obliczyć odległość do nich?

Niektóre obiekty, takie jak charakterystyczne szczyty górskie, można rozpoznać po ich wyglądzie. Do dokładnego rozpoznawania widocznych obiektów służą programy do symulacji widoku, które tworzą wygenerowany komputerowo szkic panoramy z nazwami szczytów i odległościami. Są to m.in. Peakfinder w wersji www (peakfinder.com) oraz aplikacji na telefon, a także udeuschle.de – chyba najczęściej stosowane narzędzie tego typu, o bardziej rozbudowanych możliwościach, ale mniej wygodne na urządzeniach mobilnych. Więcej na ten temat można przeczytać na stronie o symulacjach.
Budynki, maszty i inne obiekty industrialne nie są w nich uwzględniane, dlatego ich identyfikacja jest nieco trudniejsza. Jeśli na zdjęciu widać przynajmniej dwa znane obiekty (lub jeden taki obiekt i znamy ogniskową obiektywu), można określić azymuty pozostałych obiektów, przeliczając odległości na zdjęciu w pikselach na stopnie. Następnie można wyszukać je na mapie wzdłuż linii danego azymutu. Można również nałożyć na zdjęcie symulację zawierającą podziałkę azymutów. Jest też arkusz kalkulacyjny do identyfikacji takich obiektów, który wyszukuje je, a następnie oblicza ich położenie na fotografii, azymuty i odległość.
Odległość do obiektów można obliczyć za pomocą wyżej wymienionych stron i programów, ponadto prostym sposobem pomiaru jest miarka odległości na Mapach Google.
Narzędzia te liczą odległość do obiektów wzdłuż powierzchni Ziemi w nieco uproszczony sposób – zakładają kształt naszej planety jako idealną kulę o promieniu 6371 km (jest to tzw. model FAI). Ziemia jest jednak lekko rozciągnięta na równiku i spłaszczona na biegunach, przyjmując kształt zbliżony do elipsoidy obrotowej. Dlatego jeśli potrzebujemy większej dokładności, możemy skorzystać z kalkulatora online na stronie https://edwilliams.org/gccalc.htm. Po wpisaniu współrzędnych geograficznych 2 punktów liczy on odległość pomiędzy nimi wzdłuż powierzchni Ziemi na podstawie wybranego modelu jej kształtu. Najdokładniejszym modelem jest WGS84 – jest to elipsoida najbardziej zbliżona do rzeczywistego kształtu naszej planety. Można też wybrać model FAI. Różnice pomiędzy tymi modelami zależą m.in. od kierunku; na terenie Polski większe są w kierunkach wschód-zachód i wynoszą do ok. 0,3%.

7. Dlaczego możliwe są tak dalekie widoki na kulistej Ziemi?

Krzywizna Ziemi ogranicza zasięg widoczności, ale nie jest aż tak duża, żeby uniemożliwiła widok na 100, 200 czy nawet 400 km. Najdalsze obserwacje na świecie możliwe są na odległość ponad 500 km w Azji i Ameryce Południowej, gdzie pomiędzy wysokimi górami znajdują się duże obniżenia terenu. Istotne znaczenie ma zjawisko refrakcji atmosferycznej, czyli załamanie światła w powietrzu. W warunkach inwersji temperatury ulega ono zwiększeniu, dzięki czemu światło może ominąć przeszkody i niewidoczny zazwyczaj obiekt może wyłonić się zza horyzontu. Podsumowując – widać tyle, ile jest to możliwe na kulistej (a dokładnie geoidalnej) Ziemi, przy uwzględnieniu zjawisk optycznych w atmosferze. Bez krzywizny Ziemi widok byłby zupełnie inny – z Lubelszczyzny zamiast samych wierzchołków Tatr Wysokich byłoby widoczne całe pasmo Tatr od podnóża, otoczone Beskidami, a po prawej stronie wystawałyby Alpy, które można by było zobaczyć na tle zachodzącego Słońca.
Często stosowanym argumentem przez wątpiących w krzywiznę Ziemi są obliczenia prostym kalkulatorem zasięgu widoczności. Wykorzystuje on wzór 3,57√h, gdzie h to wysokość w metrach. Po podstawieniu wysokości Łomnicy w Tatrach (2634 m n.p.m.) otrzymujemy 183,2 km, czyli o ok. 20 – 50 km mniej niż wiele miejsc w Polsce, z których wielokrotnie obserwowano Tatry. Wzór ten jednak nie uwzględnia ukształtowania terenu (wysokości obserwatora ani terenu pomiędzy obserwatorem a obiektem), jak również nie bierze pod uwagę refrakcji atmosferycznej.

Więcej na ten temat: